Quy định pháp luật về thừa kế thế vị theo Luật Đất Đai 2024

Trong thực tế có những trường hợp phức tạp khi người thừa kế theo pháp luật qua đời trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản. Khi đó, pháp luật đã dự liệu một cơ chế đặc biệt để bảo vệ quyền lợi cho con của người thừa kế này, được gọi là “thừa kế thế vị”. Bài viết này sẽ đi sâu làm rõ bản chất của thừa kế thế vị và hướng dẫn thủ tục thừa kế quyền sử dụng đất trong trường hợp đặc biệt này theo quy định của Luật Đất đai 2024.

1. Thừa Kế Thế Vị Là Gì?

Khái niệm “thừa kế thế vị” được quy định tại Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015. Theo đó, thừa kế thế vị được hiểu là trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống. Nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.

Có thể hiểu đơn giản, người thừa kế thế vị sẽ “thay thế vị trí” của cha hoặc mẹ mình để nhận phần di sản đáng lẽ cha hoặc mẹ họ được hưởng từ ông bà hoặc cụ.

Các điều kiện để phát sinh thừa kế thế vị bao gồm:

• Di sản được chia theo pháp luật: Thừa kế thế vị chỉ áp dụng đối với trường hợp không có di chúc, di chúc không hợp pháp, hoặc những người thừa kế theo di chúc đều chết trước… dẫn đến việc di sản được chia theo pháp luật.
• Người thừa kế ở hàng thứ nhất, thứ hai, thứ ba đã mất: Người con, cháu, hoặc chắt của người để lại di sản phải chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản.
• Người thế vị phải có quan hệ huyết thống: Cháu thế vị cho cha/mẹ; chắt thế vị cho cha/mẹ của chắt (tức cháu của người để lại di sản).

Ví dụ: Ông A có hai người con là B và C. Bà B có một người con là D. Nếu bà B không may qua đời trước ông A, khi ông A mất, phần di sản mà bà B đáng lẽ được hưởng sẽ do cháu D thay thế vị trí để nhận. Đây chính là thừa kế thế vị.

2. Thủ Tục Thừa Kế Thế Vị Quyền Sử Dụng Đất Theo Luật Đất Đai 2024

Quyền sử dụng đất là một tài sản đặc biệt, do đó thủ tục thừa kế không chỉ tuân theo pháp luật dân sự mà còn phải thực hiện các thủ tục đăng ký biến động theo quy định của pháp luật đất đai. Luật Đất đai 2024 (có hiệu lực từ ngày 01/08/2024) và các văn bản liên quan quy định trình tự các bước như sau:

Bước 1: Khai nhận/Phân chia di sản thừa kế tại tổ chức hành nghề công chứng

Đây là bước pháp lý đầu tiên và quan trọng nhất để xác định người được hưởng di sản. Những người thừa kế (bao gồm cả người thừa kế thế vị) cần chuẩn bị hồ sơ và thực hiện tại tổ chức hành nghề công chứng.

Hồ sơ chính cần chuẩn bị:

1. Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (Sổ đỏ, Sổ hồng).
2. Giấy chứng tử của người để lại di sản (ông, bà).
3. Giấy chứng tử của người con/cháu (cha, mẹ của người thế vị).
4. Giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân (giấy khai sinh của cha/mẹ và của người thế vị).
5. Căn cước công dân của những người khai nhận di sản.

Tại đây, công chứng viên sẽ tiến hành niêm yết công khai thông báo về việc khai nhận di sản. Hết thời hạn niêm yết, nếu không có tranh chấp, khiếu nại, công chứng viên sẽ lập Văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế hoặc Văn bản khai nhận di sản thừa kế. Văn bản này là cơ sở pháp lý quan trọng nhất, trong đó ghi nhận rõ phần quyền sử dụng đất mà người thừa kế thế vị được hưởng.

Bước 2: Đăng ký biến động đất đai (sang tên Giấy chứng nhận)

Đây là bước cuối cùng để hoàn tất việc xác lập quyền sử dụng đất cho người thừa kế thế vị. Hồ sơ được nộp tại Chi nhánh văn phòng đăng ký đất đai hoặc bộ phận tiếp nhận hồ sơ UBND cấp xã

Thành phần hồ sơ được quy định tại Điều 29 và Điều 30 của Nghị định 101/2024/NĐ-CP. Đối với trường hợp thừa kế, hồ sơ sẽ bao gồm các giấy tờ chính sau:

• Đơn đăng ký biến động đất đai, tài sản gắn liền với đất (Theo mẫu do pháp luật quy định, hiện có thể áp dụng các mẫu mới nhất được ban hành kèm theo các văn bản hướng dẫn).
• Bản gốc Giấy chứng nhận đã cấp.
• Giấy tờ liên quan đến việc thừa kế, cụ thể là Văn bản khai nhận di sản thừa kế hoặc Văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế đã được công chứng hoặc chứng thực theo quy định.

Ngoài ra, khi nộp hồ sơ, bạn cần có các giấy tờ chứng minh đã hoàn thành nghĩa vụ tài chính (Thông báo miễn thuế, lệ phí trước bạ) để kê khai và thực hiện nghĩa vụ tài chính.

Sau khi tiếp nhận hồ sơ hợp lệ, Văn phòng đăng ký đất đai sẽ thẩm tra, cập nhật thông tin vào hồ sơ địa chính, cơ sở dữ liệu đất đai và cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất cho người thừa kế thế vị hoặc ghi thông tin biến động vào Giấy chứng nhận đã cấp.

Tóm lại, thừa kế thế vị là một chế định nhân văn, đảm bảo quyền lợi cho thế hệ sau. Việc nắm vững quy định của Bộ luật Dân sự 2015 và quy trình thủ tục theo Luật Đất đai 2024 sẽ giúp người dân thực hiện quyền của mình một cách thuận lợi, nhanh chóng và đúng pháp luật.

Mọi thắc mắc cần giải đáp, Quý khách vui lòng liên hệ Hotline: 0979 80 1111 để được tư vấn chi tiết!