Nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội theo bộ luật hình sự 2015

Trong quá trình xét xử các vụ án hình sự, người chưa thành niên phạm tội luôn là đối tượng đặc biệt được pháp luật Việt Nam quan tâm và bảo vệ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ các nguyên tắc cơ bản khi xử lý người chưa thành niên phạm tội năm 2025, những điểm mới cần lưu ý, cũng như cách áp dụng trong thực tiễn xét xử để đảm bảo vừa nghiêm minh vừa nhân đạo, đúng tinh thần cải tạo của pháp luật hình sự Việt Nam.

1. Khái niệm người chưa thành niên

Công ước về Quyền trẻ em năm 1989 quy định “Trẻ em có nghĩa là bất kỳ người nào dưới 18 tuổi, trừ trường hợp pháp luật có thể được áp dụng với trẻ em đó quy định   tuổi thành niên sớm hơn”. Các quy tắc của Liên Hợp Quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước tự do năm 1990 định nghĩa “Người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi”.

Tại Điều 21 Bộ luật Dân sự 2015 quy định người chưa thành niên là người chưa đủ 18 tuổi.

Nói tóm lại, người chưa thành niên là cách gọi chung để chỉ những cá nhân chưa phát triển đầy đủ về thể chất, tâm lý và nhận thức, chưa đạt tới ngưỡng tuổi mà xã hội và pháp luật thừa nhận là trưởng thành.

2. Thế nào là người chưa thành niên phạm tội?

Theo quy định của pháp luật hình sự hiện hành, người chưa thành niên phạm tội được chia thành:

• Nhóm thứ nhất: từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi. Người chưa thành niên trong nhóm tuổi này phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các Điều 123, 134, 141, 142, 143, 144, 150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287, 289, 290, 299, 303 và 304 của Bộ Luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
• Nhóm thứ hai: từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Người chưa thành niên trong nhóm này phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, bao gồm cả các tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng. Tuy nhiên, mức hình phạt áp dụng cũng sẽ nhẹ hơn so với người đã thành niên.

3. Đặc điểm người chưa thành niên phạm tội

Người chưa thành niên phạm tội (NCTN phạm tội) là những người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi, thực hiện hành vi bị coi là tội phạm theo Bộ luật Hình sự. Đây là nhóm đối tượng đặc thù, có mức độ phát triển thể chất và tinh thần chưa hoàn thiện, đang trong giai đoạn hình thành nhân cách, dễ bị tác động bởi môi trường xã hội, vì vậy pháp luật dành cho họ một cơ chế bảo vệ và xử lý riêng biệt.

Thứ nhất, NCTN phạm tội được điều chỉnh bởi khung pháp lý chuyên biệt – đó là Luật Tư pháp người chưa thành niên, quy định đầy đủ các giai đoạn từ điều tra, truy tố, xét xử đến thi hành án, tách biệt với quy trình tố tụng hình sự dành cho người trưởng thành.

Thứ hai, người tiến hành tố tụng phải là những người được đào tạo chuyên sâu về tâm lý, giáo dục NCTN và có kinh nghiệm xử lý các vụ án liên quan đến nhóm đối tượng này. Điều này nhằm đảm bảo quá trình tố tụng mang tính nhân văn, phù hợp với độ tuổi và tâm lý của người chưa thành niên.

Thứ ba, thủ tục xét xử được thiết kế thân thiện, như tổ chức phiên tòa riêng, không công khai; không sử dụng biện pháp cưỡng chế như còng tay; bố trí không gian xét xử với tông màu và hình thức nhẹ nhàng; kiểm sát viên không mặc trang phục ngành. Tất cả nhằm giảm áp lực tâm lý và tạo môi trường phù hợp cho người chưa thành niên trình bày, nhận thức và sửa sai.

Thứ tư, ưu tiên áp dụng các biện pháp xử lý chuyển hướng thay cho hình phạt nghiêm khắc, như khiển trách, bồi thường, giáo dục tại cộng đồng hoặc trong gia đình. Chỉ khi các biện pháp này không đủ răn đe hoặc không phù hợp, Tòa án mới áp dụng các biện pháp tư pháp khác.

Cuối cùng, cha mẹ hoặc người giám hộ được tham gia xuyên suốt quá trình tố tụng, ngồi cạnh người chưa thành niên trong phiên tòa, nhằm hỗ trợ về mặt tâm lý, pháp lý và đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho họ.

➡️ Tóm lại, hệ thống pháp luật hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội thể hiện rõ tính nhân văn, giáo dục và phòng ngừa, hướng đến giúp các em nhận ra sai lầm, sửa chữa và tái hòa nhập xã hội thay vì chỉ trừng phạt.

4. Nguyên tắc chung khi xử lý người chưa thành niên phạm tội

Với những đặc điểm riêng biệt, Luật Tư pháp NCTN năm 2024 quy định quá trình xử lý NCTN phạm tội cần phải tuân thủ theo các nguyên tắc chung sau đây:

• Bảo đảm quyền và lợi ích tốt nhất cho NCTN phạm tội trong suốt quá trình giải quyết vụ việc
• Bảo đảm thủ tục tố tụng đơn giản, thân thiện, phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành và khả năng nhận thức của NCTN phạm tội
• Bảo đảm công bằng, không kỳ thị, không phân biệt đối xử
• Bảo đảm thông tin kịp thời, đầy đủ, chính xác, bằng ngôn từ đơn giản, thân thiện, dễ hiểu về những nội dung liên quan đến vụ việc
• Bảo đảm có người đại diện, người bào chữa tham gia trong quá trình giải quyết vụ việc, vụ án
• Bảo đảm quyền tham gia, trình bày ý kiến của NCTN phạm tội
• Ưu tiên áp dụng thủ tục rút gọn, giải quyết vụ việc, vụ án nhanh nhất có thể, hạn chế gia hạn
• Ưu tiên áp dụng các biện pháp xử lý chuyển hướng
• Hạn chế tối đa áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế
• Bảo đảm giữ bí mật cá nhân cho NCTN phạm tội trong suốt quá trình tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, xử lý chuyển hướng, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng
• Tách vụ án hình sự để giải quyết vụ án độc lập đối với bị can là NCTN trong trường hợp vụ án hình sự có bị can là NCTN và người thành niên

5. Nguyên tắc áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội

Hình phạt	Nguyên tắc áp dụng
Cảnh cáo	Áp dụng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội nghiêm trọng do vô ý, phạm tội ít nghiêm trọng và có tình tiết giảm nhẹ, nhưng chưa đến mức miễn hình phạt
Phạt tiền	– Áp dụng nếu NCTN phạm tội có thu nhập hoặc có tài sản riêng – Mức tiền phạt đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội không quá một phần ba mức tiền phạt mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó – Mức tiền phạt đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội không quá một phần hai mức tiền phạt mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó
Cải tạo không giam giữ	– Cải tạo không giam giữ được áp dụng đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng do vô ý hoặc phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng hoặc người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng – Khi áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ đối với NCTN phạm tội thì không khấu trừ thu nhập của họ – Thời hạn cải tạo không giam giữ đối với NCTN phạm tội không quá một phần hai thời hạn mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó
Tù có thời hạn	– Đối với NCTN phạm tội từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi: (i) Phạm các tội giết người, hiếp dâm, hiếp dâm người dưới 16 tuổi, cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, sản xuất trái phép chất ma túy => nếu điều luật của Bộ luật Hình sự được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 12 năm tù, nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá một phần hai mức phạt tù mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó (ii) Các tội khác => nếu điều luật của Bộ luật Hình sự được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 09 năm tù, nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá hai phần năm mức phạt tù mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó   – Đối với NCTN phạm tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi: (i) Phạm các tội giết người, hiếp dâm, hiếp dâm người dưới 16 tuổi, cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, sản xuất trái phép chất ma túy => nếu điều luật của Bộ luật Hình sự được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù, nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó (ii) Các tội khác => nếu điều luật của Bộ luật Hình sự được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 15 năm tù, nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá ba phần năm mức phạt tù mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định đối với tội phạm đó
Tù chung thân hoặc tử hình	Không được áp dụng

Trên đây là một số nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội theo quy định mới nhất. Mọi ý kiến đóng góp hoặc vướng mắc cần giải quyết vui lòng liên hệ Hotline: 0979 80 1111 để được tư vấn trực tiếp và chuyên sâu.

Mọi thắc mắc cần giải đáp, Quý khách vui lòng liên hệ Hotline: 0979 80 1111 để được tư vấn chi tiết!