Trình tự thủ tục của một phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự

Trình tự, thủ tục phiên tòa sơ thẩm của một vụ án hình sự là một trong những nội dung quan trọng mà người tham gia tố tụng, đặc biệt là bị can, bị cáo, người bị hại và luật sư cần nắm rõ. Việc hiểu đúng quy định pháp luật về các bước tiến hành phiên tòa sơ thẩm không chỉ giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, mà còn góp phần đảm bảo tính công khai, minh bạch và công bằng trong hoạt động xét xử. Trong bài viết này, Luật Hùng Phúc sẽ phân tích chi tiết quy trình, thủ tục của một phiên tòa sơ thẩm hình sự theo quy định pháp luật hiện hành, đồng thời đưa ra những lưu ý thực tiễn để người dân có thể chuẩn bị tốt nhất khi tham gia tố tụng.

1. Phiên tòa sơ thẩm của một vụ án hình sự được hiểu như thế nào

Phiên tòa sơ thẩm là giai đoạn xét xử đầu tiên và có tính chất quyết định trong quá trình giải quyết vụ án hình sự (trừ trường hợp bản án sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị). Tại đây, Tòa án căn cứ vào bản cáo trạng của Viện kiểm sát và toàn bộ hồ sơ vụ án để xem xét bị cáo có tội hay không, đồng thời quyết định mức hình phạt.

Sau khi các bên trình bày quan điểm, cung cấp chứng cứ và tranh luận, Hội đồng xét xử sẽ nghị án và ban hành bản án sơ thẩm. Bản án có thể xác định bị cáo có tội hoặc không có tội. Nếu không đồng ý với kết quả, các bên có quyền kháng cáo, kháng nghị lên Tòa án cấp trên để xét xử phúc thẩm.

2. Thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm

Theo Điều 254 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025):

• Thông thường, Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm 01 Thẩm phán và 02 Hội thẩm nhân dân.
• Trường hợp vụ án nghiêm trọng, phức tạp: gồm 02 Thẩm phán và 03 Hội thẩm nhân dân.
• Đối với vụ án mà khung hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình: bắt buộc gồm 02 Thẩm phán và 03 Hội thẩm nhân dân.

3. Nội quy phiên tòa sơ thẩm

Điều 256 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025) quy định:

• Người tham dự phải ăn mặc nghiêm túc, tuân thủ kiểm tra an ninh, giữ trật tự và chấp hành hướng dẫn của Thư ký.
• Mọi người trong phòng xử án phải tôn trọng Hội đồng xét xử, đứng dậy khi HĐXX vào phòng và khi tuyên án.
• Bị cáo đứng khi Kiểm sát viên công bố cáo trạng. Người trình bày ý kiến phải được Chủ tọa cho phép.
• Bị cáo đang bị tạm giam chỉ được tiếp xúc với luật sư bào chữa; việc tiếp xúc với người khác phải có sự đồng ý của Chủ tọa.
• Người dưới 16 tuổi không được vào phòng xử án, trừ trường hợp được triệu tập.

4. Trình tự, thủ tục phiên tòa sơ thẩm theo thủ tục thông thường

4.1. Chuẩn bị và khai mạc phiên tòa

Căn cứ theo quy định tại Điều 300 và Điều 301 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2025, phần chuẩn bị và khai mạc phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự được quy định như sau:

Trước khi khai mạc phiên tòa, Thư ký Tòa án phải tiến hành các công việc:

• Kiểm tra sự có mặt của những người được Tòa án triệu tập; nếu có người vắng mặt thì phải nêu lý do
• Phổ biến nội quy phiên tòa.

Sau khi Thư ký Tòa án hoàn thành các công việc nêu trên thì:

• Thẩm phán chủ tọa phiên tòa khai mạc phiên tòa và đọc quyết định đưa vụ án ra xét xử
• Thư ký Tòa án báo cáo Hội đồng xét xử về sự có mặt, vắng mặt của những người được Tòa án triệu tập và lý do vắng mặt
• Chủ tọa phiên tòa kiểm tra lại sự có mặt của những người có mặt tại phiên tòa theo giấy triệu tập của Tòa án và kiểm tra lý lịch, phổ biến quyền và nghĩa vụ của họ

4.2. Giải quyết đề nghị thay đổi thành phần tham gia xét xử (đề nghị thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên, Thư ký,…)

Căn cứ theo quy định tại Điều 302 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2025, chủ tọa phiên tòa hỏi Kiểm sát viên và những người tham gia tố tụng có đề nghị thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên, Thư ký, giám định viên, định giá viên, phiên dịch viên… hay không. Hội đồng xét xử xem xét, quyết định nếu có đề nghị.

4.3. Xem xét chứng cứ, xử lý việc vắng mặt

Theo quy định tại Điều 305 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2025, chủ tọa phiên tòa hỏi ý kiến về việc triệu tập thêm nhân chứng, đưa thêm tài liệu, vật chứng. Nếu có người vắng mặt, HĐXX sẽ xem xét có cần hoãn phiên tòa hay không.

4.4. Tranh tụng tại phiên tòa

• Công bố cáo trạng: Kiểm sát viên đọc cáo trạng, có thể bổ sung nhưng không làm xấu đi tình trạng của bị cáo.
• Xét hỏi: Chủ tọa hỏi trước, sau đó đến HĐXX, Kiểm sát viên, luật sư, người tham gia tố tụng. Có thể công bố lời khai trong giai đoạn điều tra khi có mâu thuẫn hoặc người vắng mặt.
• Tranh luận: Kiểm sát viên luận tội; bị cáo và luật sư bào chữa, bị hại và các bên liên quan đưa ra ý kiến. Các bên có quyền đối đáp đến cùng, HĐXX phải lắng nghe và ghi nhận.
• Bị cáo nói lời sau cùng: Sau khi tranh luận kết thúc, bị cáo được nói lời sau cùng, không bị hạn chế thời gian.

4.5. Nghị án và tuyên án

HĐXX vào phòng nghị án, biểu quyết theo đa số và ban hành bản án. Bản án được công bố công khai (trừ phần xử kín). Sau khi đọc, Tòa án giải thích quyền kháng cáo.

5. Trình tự, thủ tục phiên tòa sơ thẩm theo thủ tục rút gọn

5.1. Điều kiện áp dụng

Theo Điều 456 BLTTHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), thủ tục rút gọn áp dụng khi:

• Người phạm tội bị bắt quả tang hoặc tự thú;
• Sự việc đơn giản, chứng cứ rõ ràng;
• Tội phạm ít nghiêm trọng;
• Người phạm tội có nơi cư trú, lý lịch rõ ràng.

5.2. Trình tự xét xử sơ thẩm theo thủ tục rút gọn

• Phiên tòa do 01 Thẩm phán tiến hành.
• Sau thủ tục mở đầu, Kiểm sát viên công bố quyết định truy tố.
• Các bước khác thực hiện theo trình tự thông thường nhưng không có nghị án.

Kết luận

Phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự là giai đoạn trung tâm trong tố tụng hình sự, nơi Tòa án trực tiếp xem xét chứng cứ, lắng nghe quan điểm của các bên và đưa ra bản án. Việc nắm vững thành phần, nội quy, trình tự và thủ tục sẽ giúp các bên tham gia chủ động hơn trong bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời bảo đảm tính công bằng, minh bạch và khách quan trong hoạt động xét xử.

LUẬT SƯ TƯ VẤN, GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ

• Trong bối cảnh xã hội hiện đại, các vụ án hình sự thường xảy ra với tình tiết, diễn biến phức tạp, khó lường. Khi rủi ro pháp lý gõ cửa, nếu không am hiểu pháp luật sẽ dễ gặp phải vô vàn những vướng mắc khác nhau, thậm chí rơi vào thế bị động khi phải làm việc với cơ quan tố tụng, dẫn đến những hậu quả pháp lý không đáng có.
• Để giúp quý khách hàng đảm bảo an toàn, hạn chế tối đa các rủi ro về mặt pháp lý, Luật Hùng Phúc cung cấp dịch vụ Luật sư Hình sự được thực hiện bởi đội ngũ Luật sư có chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, am hiểu chuyên sâu quá trình tố tụng, đã tham gia bào chữa tranh tụng rất nhiều vụ án hình sự, bảo vệ thành công cho nhiều bị can, bị cáo:
• Tư vấn tình huống pháp lý, nghiên cứu quy định của pháp luật từ đó đưa ra phương án giải quyết có lợi nhất, hạn chế tối đa rủi ro cho thân chủ;
• Tư vấn, hỗ trợ thân chủ thu thập tài liệu, chứng cứ có lợi để bảo vệ quyền lợi của mình;
• Tham gia bào chữa/ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho thân chủ (bị can, bị cáo, người bị hại…) trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử ;

…

Với đội ngũ Luật sư có chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm và tử tế, Luật Hùng Phúc cam kết mang đến cho khách hàng dịch vụ pháp lý xuất sắc nhất. Để làm được điều đó, chúng tôi luôn lấy khách hàng làm trung tâm để tư vấn, đưa ra phương án giải quyết có lợi nhất cho khách hàng, chỉ tiếp nhận các vụ việc/vụ án có khả năng thực hiện và tuyệt đối tuân thủ pháp luật.

———————————————————

Luật Hùng Phúc – Vì những điều tốt đẹp

Người bạn đồng hành cùng quý khách hàng vượt qua mọi rủi ro pháp lý!

Liên hệ ngay để được tư vấn: 0979 80 1111

Mọi thắc mắc cần giải đáp, Quý khách vui lòng liên hệ Hotline: 0979 80 1111 để được tư vấn chi tiết!